Orðlof og annað
Maður og þú
Hér áður fyrr þótti ekki gott að nota orðið maður sem e.k. óákveðið fornafn.
Þannig segir t.d. í Íslenzkri setningafræði Jakobs Jóh. Smára frá 1920:
„Allmjög tíðkast nú í ræðu og riti orðið maður sem óákv. forn. (í öllum föllum); er sú notkun af útl. uppruna (d. og þ. man), og er alröng.“
Margir amast enn við þessari notkun, en þó hefur hún öðlast nokkra viðurkenningu í seinni tíð. Það stafar ekki síst af því að upp er komin önnur villa hálfu verri; þ.e. sú að nota annarrar persónu fornafnið þú í sama tilgangi, þ.e. sem e.k. óákveðið fornafn. Sú notkun er komin úr ensku, og hana ber skilyrðislaust að forðast.
Málsnið og málnotkun eftir Eirík Rögnvaldsson.
Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum
1.
„„Ég myndi elska að eyða öllu kvöldinu að tala um Hatara““
Fyrirsögn á dv.is.
Athugasemd: Ofangreind fyrirsögn er höfð eftir bandarískum sjónvarpsmanni. Hún fær mann til að velta fyrir sér íslensku sögninni að elska og samsvarandi sögn á ensku, „to love“.
Ég hef það á tilfinningunni að enska sögnin sé mun viðtækari en sú íslenska. Enskumælandi fólk, sérstaklega Bandaríkjamenn, virðist elska hvað sem er en sú tilfinning á ekki alltaf við um ást eða djúpa væntumþykju, þó hún geti vissulega verið það.
Líklega hefur blaðamaðurinn sem þýddi ekki sömu tilfinningu fyrir íslensku og hann hefur fyrir ensku máli. Mér þykir líklegra að sjónvarpsmaðurinn eigi við að honum þætti skemmtilegt, ánægjulegt að geta talað um Hatara allt kvöldið.
Í orðabókinni segir til dæmis:
Love: feel deep affection or sexual love for (someone): do you love me?
Like or enjoy very much: I´d love a cup of tea: I just love dancing.
Og:
Love: a great interest and pleasure in something: his love for football; we share a love of music.
Dálítill munur á að elska konu og þykja varið í tóbak og viskí. Í gömlum slagara sem Þorsteinn Eggertsson samdi og Rúnar Júlíusson söng segir meðal annars:
Betri bíla, yngri konur, eldra viskí, meiri pening.
Ekki er nú þetta mikil speki þó maður hafi nú stundum sungið með. En áfram úr orðabókinni:
Love: [count noun] a person or thing that one loves: she was the love of his life; their two great loves are tobacco and whisky.
Bretar eru kunnir fyrir að nota sögnina „to love“ við ólíklegustu tækifæri. Í orðabókinni segir:
British informal a friendly form of address: it´s all right, love.
Um daginn var ég í London, átti erindi í búð og konan sem afgreiddi mig sagði: „Here you are love“, og rétti mér skiptimynt og kvittun. Ekki flögraði að mér að þýða þetta beint. Hún sagði: Gerðu svo vel, vinur.
Tillaga: „Mikið þætti mér gaman að því að eyða öllu kvöldinu í spjall um Hatara“
2.
„Magnús Geir Þórðarson, útvarpsstjóri, og Páll Magnússon, þingmaður og fyrrverandi útvarpsstjóri, greinir á …“
Frétt á dv.is.
Athugasemd: Nefnifallsvæðing tungumálsins felst í því að fólk sleppir því að fallbeygja nafnorð, hefur þau í nefnifalli. Þetta er sérstaklega meinlegt þegar fréttir í fjölmiðlum eru með þessum galla, þær eru þá einfaldlega skemmdar.
Á malid.is segir:
Sögnin greina getur verið ópersónuleg og stendur þá með henni frumlag í þolfalli. Bræðurna greinir á um sjávarútvegsmálin. Oftast er þó sögnin persónuleg. Hann getur ekki greint þær í sundur.
Hugsanlega ruglar það blaðamanninn að nöfn útvarpsstjórans eru eins í nefnifalli og þolfalli, hins vegar er það engin afsökun. Þetta er vond villa.
Fréttin hefði mátt vera betur skrifuð:
„Fána-uppákoman var ekki gerð í samráði við RÚV eða fararstjórn. Heldur alfarið frá Hatara komin.“
Hér hefði betur hefði farið á því að sleppa sögninni að gera. Ekki ætti að vera punktur á eftir „fararstjórn“. „Heldur“ er hér samtenging og í beinni tengingu við setninguna á undan. Þarna hefði því átt að vera komma. Fleiri athugasemdir mætti gera við fréttina.
Tillaga: Magnús Geir Þórðarson, útvarpsstjóra, og Pál Magnússon, þingmann og fyrrverandi útvarpsstjóra, greinir á …
3.
„Lennon andaði með rassgatinu.“
Yfirfyrirsögn á dv.is.
Athugasemd: Fyrir stuttu var kynntur til sögunnar ný ritstjóri á DV. Líkleg er svona orðalag honum/henni þóknanlegt.
Í fréttinni er þetta haft eftir fótboltamanni:
Vonandi kemst ég í betra form því ég andaði með rassgatinu í dag.
Útilokað er að skilja hvernig íþróttamaðurinn getur andað með þessum líkamshluta. Enn erfiðara er að átta sig á því hvað blaðamanni og ritstjóra gengur til með svona orðalagi. DV setur niður fyrir vikið.
Tillaga: Engin tillaga.
4.
„… en spænska höfuðborgin er sögð heillandi vegna áherslu sinnar á sjálfbærni, hjólastíga, breiðar gangstéttar og aðra umhverfisvæna ferðamáta.“
Frétt á visir.is.
Athugasemd: Fallbeyging nafnorða þarf að vera rétt, hún er ein af einkennum íslensks máls. Þarna er orðið gangstétt í eignarfalli eintölu, af samhenginu má ráða að það ætti að vera í fleirtölu. Orðið beygist svona:
Í eintölu: Gangstétt, gangstétt, gangstétt, gangstéttar.
Í fleirtölu: Gangstéttir, gangstéttir, gangstéttum, gangstétta.
Enginn er svo góður í íslensku að hann hafi ekki gott af því að leita eftir staðfestingu á vafamáli, til dæmis fallbeygingu orða. Vefurinn malid.is er frábær heimild og afar þægilegur í notkun. Sá sem hér skrifar notar hann yfirleitt áður en hann fer að agnúast út í málfari í fjölmiðlum. Betra er að hafa vaðið fyrir neðan sig.
Tillaga: … en spænska höfuðborgin er sögð heillandi vegna áherslu sinnar á sjálfbærni, hjólastíga, breiðar gangstéttir og aðra umhverfisvæna ferðamáta.